Sosyoloji Meraklıları için Dört Giriş Kitabı Önerisi

Yazı: Hilal Tunalı

Sosyoloji Nedir?

Sosyoloji bir diğer deyişle toplumbilim etimolojik olarak ele alındığında; Latince eş, arkadaş, birliktelik anlamına gelen ‘socius’ ve Yunanca bilim ve akıl anlamına gelen ‘logos’ kelimelerinin birleştirilmesi ile oluşturulmuş bir sosyal bilim disiplinidir. Birçok toplumbilimci kendi bilim anlayışlarına göre birbirinden farklı pek çok sosyoloji tanımı geliştirmişlerdir. Sosyolojinin kurucusu olarak kabul gören Émile Durkheim’a göre Sosyoloji, ‘toplumsal olgu ve olayların bilimi’, Sosyolojinin bir diğer kurucu isimlerinden olan Max Weber’e göre ise ‘toplumsal olayları inceleyen bir bilimdir’. George Simmel, sosyolojiyi ‘insan ilişkilerini inceleyen bir bilim dalı’ olarak tanımlamış; Joseph H. Fichter ise sosyolojinin insan birlikteliği gerçeği üzerinde durmasının yanında sosyal etkileşimler sonucu doğan örüntüleşmiş düzenlilikleriyle ilgilendiğini düşünmektedir. Bütün bu tanımlamalar göz önüne alındığında sosyolojinin doğuşundaki temel sebep olarak toplumlardaki insan eylemlerinin ve sosyal sistemlerin anlaşılması, geliştirilmesi ve toplumsal sorunları ortadan kaldırmak adına çözümler üretilmesi gösterilebilir.

Fransız İhtilali ve Endüstri Devrimi ile hızla değişen dünyanın ihtiyaçlarına cevap vermek adına kurulan bu bilim dalı moderniteyle beraber oldukça büyük bir popülariteye ulaşmış ve tüm dünyada ilgi duyulan, hakkında oldukça yoğun bir şekilde yazılıp çizilen bir disiplin haline gelmiştir. Modern dünyanın bilimi olan sosyolojiye ilgi duyanlar için beş giriş kitabı önerisiyle yazımıza devam edeceğiz.

Birinci Öneri: Gulbenkian Komisyonu – Sosyal Bilimleri Açın

Sosyal Bilimler Açın, Immanuel Wallerstein’ın önderliğinde birçok disiplinden bilim insanlarının toplanmasıyla oluşan ve sosyal bilimlerin yeniden düşünülmesi üzerine entelektüel bir çaba veren Gulbenkian Komisyonu’nun 1994-1995 yıllarında yaptığı çalışmaların raporlanması ile oluşmuştur. Kitabın ilk kısmında sosyal bilimlerin kuruluşunun 18. yy. ve 1945 yılları arasında gerçekleştiği ifade edilmiş, köklerinin 16. yy.’a kadar dayandığı belirtilmiştir. Sosyal bilimler, modern toplum hakkında sistematik ve ampirik bir şekilde dünyevi bilgi elde etme çabası olarak değerlendirilmiştir. Bu dönemde ortaya çıkan birçok sosyal disiplin ise ‘sosyal bilim’ adı altında toplanmıştır. Sosyal bilimcilerin desteklemesi gereken dört maddeden bahsedilmiştir: Birinci madde; üniversiteler bünyesinde bilim insanlarının bir araya geleceği kurumların arttırılması, katılımcıların farklı kültür-dil bölgelerinden seçilmesine özen gösterilmesidir. İkinci madde, Üniversiteler içerisinde entelektüel çaba taşıyan birleşik araştırma programlarının kurulmasıdır. Üçüncü madde, profesörlerin birden fazla bölüme atanmalarını sağlayarak disiplinler arası geçirgenliğin attırılmasıdır. Dördüncü madde ise doktora öğrencilerinin birden fazla alanda çalışmalarını zorunlu hale getirmektir.

İkinci Öneri: Anthony Giddens – Sosyoloji: Kısa ve Eleştirel Bir Giriş

Toplum-birey düalizmine karşı çıkan ve yeniden üretilen pratikler üzerine yoğunlaşan İngiliz sosyolog Anthony Giddens bu eserinde, toplumsal kuramın temel sorunlarının tartışılmasını kapsamakta, sosyolojide uzmanlaşmadan da bahsi geçen konuların okurlar tarafından anlaşılabileceğini savunmaktadır. Kitapta; ‘Sosyoloji: Konular ve Sorunlar’, ‘Rakip Yorumlar: Sanayi Toplumu mu Kapitalizm mi?’, ‘Sınıf Ayrımı ve Sosyal Dönüşüm’, ‘Modern Devlet’, ‘Kent: Kentsellik ve Gündelik Hayat’, ‘Aile ve Cinsiyet’, ‘Kapitalizm ve Dünya Sistemi’ olmak üzere yedi bölüm ve sonuç kısmı bulunmakta ve sosyolojinin genel başlıkları oldukça anlaşılır bir dil ile her entelektüel seviyeden bireyin anlayacağı şekilde okura sunulmaktadır.

Üçüncü Öneri: C. Wright Mills – Sosyolojik Tahayyül

Amerikalı Sosyolog C. Wright Mills tarafından kaleme alınan Sosyolojik Tahayyül, ilk olarak 1959 yılında ilk defa basılmıştır. Bu eserde savaş yıllarındaki insanların ruh halleri tahayyül edilmektedir. Savaş yıllarında büyük bir toplumsal değişim yaşanmış ve toplum kendi hayatlarındaki egemenliklerini kaybettiklerini düşünmüştür. Mills’e göre sosyal bilimciler toplumun sahip olduğu bu karamsar ruh haline bir çözüm bulmalı, bu çözüm de sosyolojik tahayyül ile sağlanmalıdır. Sosyolojik tahayyüle sahip kişi, çeşitli tarihsel dönemlerin o dönemde yaşayan kişilerin iç dünyası ve dışarı yansıttıkları için ne ifade ettiğini çok iyi bir şekilde anlamakta ve kavramaktadır. Toplumbilimsel düşün yeteneğine sahip olanlar, insanların gündelik hayatın koşuşturması içerisinde kendi toplumsal konumlarını nasıl yanlış değerlendirdiklerini göz önünde tutmak gerektiğini göz önünde tutmaktadırlar. Kitap aynı zamanda genç sosyal bilimciler için öğüt niyetinde bölümler içermekte, sosyal bilim camiasına atılan yeni sosyolog adayları için oldukça doyurucu bir metin özelliği taşımaktadır.

Dördüncü Öneri: Émile Durkheim – Sosyolojik Yöntemin Kuralları

Sosyolojinin kurucusu olarak kabul edilen Emile Durkheim’ın Sosyolojik Yöntemin Kuralları eseri, ilk defa 1895 yılında yayınlanmıştır. Durkheim’ın pozitif yöntemler kullanılarak toplumun incelendiği ve yorumlandığı bir sosyoloji kurma düşüncesinin ürünü olan bu kitap, doğa bilimlerine nazaran kendini kuramamış sosyoloji disiplinini bilimsel bir sisteme oturtmayı amaçlamaktadır.  Toplumsal olayların ‘şeyler’ olarak ele alınması gerektiğini söylemektedir. Durkheim’a göre bilinç; öz hayatı üzerinde toplumsal konulardan daha yetkindir dolayısıyla toplumsal hayat tasavvurlardan meydana gelmekte, bireysel veya kolektif tasavvurlar yalnızca nesnel bir şekilde incelenebilmektedir.

Kaynakça

Emiroğlu, F. ‘Wallerstein Özel Dosyası: Sosyal Bilimleri Açın Komisyonu’, 25.11.2019, https://www.ilimvemedeniyet.com/wallerstein-sosyal-bilimleri-acin.html, Erişim Tarihi: 20.12.2023

Yıldırım, Ö. ‘Anthony Giddens Kimdir?’, 02.11.2019, https://www.felsefe.gen.tr/anthony-giddens-kimdir/ Erişim Tarihi. 20.12.2023

 Yanar, Z. ‘Wright Mills’in Tahayyül Kavramı’, 15.08.2020, https://sosyolojikmudahale.com/2020/08/15/wriht-millsin-sosyolojik-tahayyul-kavrami/ Erişim Tarihi: 20.12.2023

Giddens, A. (2012) ‘Sosyoloji: Kısa Fakat Eleştirel Bir Giriş’, Siyasal Kitabevi