Hayal kurmak güzel bir şeydir, ancak kontrolü ele geçirmesine izin verip, gerçek hayatımızın yerini almamasına dikkat etmeliyiz.
Haber: Zeynep Canik
“Keşke hayal ettiğim arkadaşlarımla tanışabilseydim ya da yarattığım caddelerde yürüyebilseydim veya kendi içimde hayal ettiğim taşranın, evin sabah sesleriyle, tavukların ve horozların ötüşleriyle uyanabilseydim…” -Fernando Pessoa
Hayal kurmak hepimizin keyif alarak yaptığı, yaparken huzur bulduğu ve gelecek hedefi belirlerken, karar vermesinde yardımı bulunan bir eylem. Ancak her şeyin olduğu gibi bunun da fazlası zarar. Peki nedir bu “maladaptive daydreaming” veya türkçe ismiyle “uyumsuz hayal kurma bozukluğu”?
Maladaptif hayal kurma, İsrailli psikiyatrist Eli Somer’in 2002 yılında yayınladığı makalesiyle tanımladığı bir kavramdır. Somer, bunu “zaman ve işlevsellik açısından önemli zararlarla sonuçlanan kronik ve aşırı hayal kurma süreci” şeklinde tanımlamıştır. Bu kavram üzerine araştırmalar yapılmaya devam ediyor olsa da henüz bir rahatsızlık olarak kabul edilmiş değil. DSM-5 (Amerikan Psikiyatri Birliği’nin Ruhsal Bozuklukların Tanısal ve Sayımsal El Kitabı) veya ICD-11 (Dünya Sağlık Örgütü’nün Uluslararası Hastalıklar Sınıflandırması) gibi tanısal rehberlerde resmi bir bozukluk olarak yer almamakta. Hastalık gibi kabul edilmediği gibi, bir tedavisi de bulunmamakta.
Maladaptif hayal kurmanın semptomları arasında; uzun süre hayal dünyasında zaman geçirme, odaklanma güçlüğü, hayal kurarken tekrarlanan hareketler, günlük sorumlulukları boşlama, film/dizi senaryosuymuşçasına düzenli kurgulanan, devam ederken kaldığı yerden devam eden hayaller, hayalde yer alan karakterlere duygusal bağlılık hissetme, gerçek hayatın göze gittikçe daha sıkıcı gelmesi, gibi şikayetler yer alır. Bu semptomların psikolojik rahatsızlıklardan bazılarıyla birlikte seyrettiği görünse de aralarındaki korelasyona dair net bilgi yoktur. Maladaptif hayal kurmanın ilişkilendirildiği psikolojik rahatsızlıklar arasında; obsesif kompulsif bozukluk, depresyon, anksiyete bozuklukları, dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu, travma sonrası stres bozukluğu gibi rahatsızlıklar bulunur. Örneğin OKB tekrarlayan düşünceler ve zorlayıcı davranışlarla ilişkili bir rahatsızlıktır. Bunun bir semptomu olarak maladaptif hayal kurma; hayaller sırasında tekrarlanan hareketler ve sürekliliği olup, takıntı halinde devam ettirilen hayaller, olarak kendini gösterebilir.
Maladaptif hayal kuran insanlar hayallerini kurarken bunların hayal olduğunun bilincindedir, kendilerini kaybettikleri bir durum söz konusu değildir. Bilinçli şekilde yapıyor olsalar da, bu bir çeşit bağımlılık gibi düşünülebilir. Rahatlamak için hayal dünyalarına kaçma ihtiyacı duyabilirler. İhtiyaçlarının git gide artmasıyla paralel olarak da, hayat kalitelerinde bir düşüş gözlenir. İstedikleri gibi şekillendirdikleri, son derece gerçekçi dünyalarında, duygularını da hayalleri kadar canlı şekilde hissedebilirlerken, gerçek hayata karşı duygularında da, bir çeşit körelme görülebilir. Çünkü onlar için artık yeterince renkli bir dünya olmaktan çıkmıştır.
Maladaptif hayal kurmanın ortaya çıkmasının nedenleri tam olarak bilinmemekte. Araştırmacılar tarafından bunun travma, stres, gerçek hayattan duyulan memnuniyetsizlik gibi şeylere karşı bir kaçış veya baş etme mekanizması olabileceğini düşünmekteler. Bundan kurtulmak isteyen insanlar için ise yapabilecekleri bazı şeyler vardır. Hayal kurma sürelerini ve sıklıklarını azaltmaya, hayal kurarken yaptıkları tekrarlayan hareketleri fark edip bırakmaya çalışabilirler. Gerçek hayatta ilgilerini çekecek, keyif verecek, sosyal ilişkilerini güçlendirecek aktiviteler bulabilirler. Hayal kurma ihtiyaçlarını tetikleyen şeyleri (müzik, film vb.) azaltabilir veya değiştirebilirler. Profesyonel bir yardım almak istiyorlarsa, psikolog veya psikiyatrlarla görüşebilirler.
Hayal kurmak güzel bir şeydir, ancak kontrolü ele geçirmesine izin verip, gerçek hayatımızın yerini almamasına dikkat etmeliyiz. Çünkü unutmayalım ki hayallerimizi gerçekleştirmenin yolu, onları hayallerde yaşamaktan değil, gerçek hayatlarımızda yaşamaya çalışmaktan geçer.
