yazı: Kerem AteşGörelilik (izafiyet) Kuramı, Özel ve Genel olarak ikiye ayrılır. Özel Görelilik hız, hareket ve uzay-zamanla ilgiliyken Genel Görelilik çekim kuvvetiyle ilgilidir. Einstein’ın geliştirdiği bu teoriler, fizikte çözülemeyen soruların bir kısmına cevap olmuş ve yeni bir dönemi başlatmıştır.Özel Görelilik (1905)Bir arkadaşınızı yol ettiğinizi düşünün. Arkadaşınız otobüste oturmuşken siz de dışarıda ayakta durmuş bekliyor halde …
yazı: Kerem Ateş
Görelilik (izafiyet) Kuramı, Özel ve Genel olarak ikiye ayrılır. Özel Görelilik hız, hareket ve uzay-zamanla ilgiliyken Genel Görelilik çekim kuvvetiyle ilgilidir. Einstein’ın geliştirdiği bu teoriler, fizikte çözülemeyen soruların bir kısmına cevap olmuş ve yeni bir dönemi başlatmıştır.
Özel Görelilik (1905)
Bir arkadaşınızı yol ettiğinizi düşünün. Arkadaşınız otobüste oturmuşken siz de dışarıda ayakta durmuş bekliyor halde ikiniz de hareketsizsinizdir. Otobüs harekete geçtiği zaman kimin gözünden baktığımıza göre işler değişir. Arkadaşınız camdan size baktığında sizin ondan uzaklaştığınızı görür, fakat siz olduğunuz yerde duruyorsunuzdur. Size göre ise arkadaşınız otobüsle birlikte uzaklaşıyordur, fakat ona göreyse o koltuğunda hareketsiz oturuyordur. Bu Özel Göreliliğin ilk yasasıdır: Yerçekimsiz ortamda objelerin hareketleri birbirine kıyasla değişkendir.
Fakat teorinin ikinci yasası ışık hızının uzay boşluğunda herhangi bir gözlemci için hiçbir zaman değişmediğini ve hep aynı kaldığını söyler. Bu ilk yasayla bir zıtlık temsil eder. Işık hızlanan bir şey değil ama neden insandan insana veya nesneden nesneye değişmez? Çünkü onun yerine uzay-zaman değişir. Bu duruma bir örnek verelim. Bir saat kulesi düşünün, siz ise bir arabanın arkasında bu saat kulesinden çok hızlı bir şekilde uzaklaşıyorsunuz. Mesafeniz sürekli artmaktadır, fakat saatten size gelen ışığın hızı hep sabittir. Hız mesafenin zamana bölümüne eşit olduğunu düşünürsek mesafeyle birlikte zaman da artmalıdır. Yani saatin bilgisi gözünüze daha uzun sürede varır. Kolunuzdaki saat normal şekilde akmaya devam ederken saat kulesinin akrebi ve yelkovanı gözünüze daha yavaş hareket ediyormuş gibi gözükecektir. Ama saat kulesinin yanında duran biri için böyle bir durum yoktur. Öyleyse diyebiliriz ki sizin zamanınız hızlanmıştır. İmkansız olsa da, ışık hızında hareket ederseniz görürsünüz ki saat kulesindeki saat artık hareketsizdir.
Genel Görelilik (1916)
Göreliliğin yerçekimsiz ortamda nasıl işlediğini 1905 yılında açıklayan Einstein, yerçekimli ortamlardaki halini 1916’da açıklayabilmiştir. Bu açıklamanın ilk adımı uzayın sadece uzay olmayıp zamanla birleşik olduğu ve maddelerin uzay-zamanın içinde yüzdüğüydü. Yüzerlerken ise uzay-zamanı büküyorlardı. Bunun en ünlü örneği trambolinin üstüne atılan bir bowling topunun trambolinde bir çukur oluşturmasıdır.
Einstein’ın ortaya attığı bu teori, Newton’un yerçekim kanununu değiştirmiştir. Yerçekim kanununda kütlelerin birbirini çekmesinde bir sebep olmasa da Genel Görelilikte bunun sebebi uzay-zaman çukurlarıdır. Bu çukurların yol açtığı olayların en ünlülerinden birisi onların derinliğinin açtığı zaman farklarıdır. İki tane ışık oku düşünelim. Bir tanesi Güneş’in yol açtığı çukurdan geçerken bir tanesi çukursuz bir uzay-zaman’dan geçmektedir. İki okun da hızı aynıdır fakat mesafeleri farklıdır. Çukurlu
yerden geçen ışık okunun hızı değişemediğinden artan mesafe ışığın gözlemciye ulaştığı zamanı da arttırır. O zaman uzay çukurunun etkisi altında olmayan gözlemciye göre o çukurun içindeki her şey için zaman yavaşlamıştır. Yani çukurun dışında bir yıl geçmişse içinde bir yıldan az süre geçmiş olacaktır. Bunu daha basitleştirmek gerekirse, Dünya’nın yol açtığı çukurun 7 katına sahip bir gezegende geçen 1 yıl Dünya’da 7 yıla eşdeğer olacaktır.
Albert Einstein Kimdir?
Görelilik kuramıyla bilinir ve Kuantum Mekaniniğinin öncüllerindendir. Tarihin en ünlü fizikçilerinden birisidir ve teorik fizik alanında Nobel ödülü almıştır. Deha dendiğinde belki de akla ilk gelen kişidir. 14 Mart 1879’da şu anki Almanya’nın Ulm eyaletinde doğmuştur ve 18 Nisan 1955’te Princeton New Jersey’de hayata gözlerini yummuştur.
Kaynakça
https://youtu.be/tzQC3uYL67U (Arvin Ash)
https://youtu.be/AInCqm5nCzw (Crash Course)
https://youtu.be/yuD34tEpRFw (Science ABC)
https://youtu.be/aKwJayXTZUs (Veritasium)
https://en.m.wikipedia.org/wiki/Albert_Einstein
https://en.m.wikipedia.org/wiki/Theory_of_relativity
https://en.m.wikipedia.org/wiki/History_of_general_relativity
https://en.m.wikipedia.org/wiki/History_of_special_relativity
https://www.sciencefocus.com/science/why-is-the-speed-of-light-constant/
