Kuralları çerçevesinde herkesin eklemelerle geliştirebileceği vikipedi ve diğer wikimedia kuruluşları, Dijital bilgi kültürünün bütün dünyada en öne çıkan kaynağı. Hepimizin bilgi kontrol etmek veya öğrenmek için neredeyse bir refleks halinde kullandığı bu açık ansiklopedi, bilginin çeşitli kaynaklardan yazılmış olması ile tarafsız ve eşit varsayılabilse de incelendiğinde çeşitli boyutlarda eşitsizlikler gözlemlemek mümkün.
Dijital bilgi dünyasında herkes eşit temsil ediliyor mu?
Kuralları çerçevesinde herkesin eklemelerle geliştirebileceği vikipedi ve diğer wikimedia kuruluşları, Dijital bilgi kültürünün bütün dünyada en öne çıkan kaynağı. Hepimizin bilgi kontrol etmek veya öğrenmek için neredeyse bir refleks halinde kullandığı bu açık ansiklopedi, bilginin çeşitli kaynaklardan yazılmış olması ile tarafsız ve eşit varsayılabilse de incelendiğinde çeşitli boyutlarda eşitsizlikler gözlemlemek mümkün.
Öncelikle, Türkçe dilinde yazılmış makalelerin sayı bakımından Türkçe’den çok daha az insanın konuştuğu dillerdeki içeriklerin (Katalanca, Sebuanca dilleri gibi) dahi gerisinde kaldığı sıkça dile getirilen bir durum. Vikipedideki 58 milyondan fazla makale arasında Mart 2022 itibari ile yalnızca 476bin civarı Türkçe makale var.
Vikipedi’de bir başka öne çıkan eşitsizlik türü, cinsiyet eşitsizliği ise iki türden; Birincisi içeriklerin dağılımında. Her beş biyografiden yalnızca bir tanesi kadın biyografisi. Kadınlar hakkındaki kategoriler de çoğunlukla düzenlenmemiş, dağınık durumda. İkincisi ise kadın yazarların eksikliği. Yazar kimlikleri genellikle anonim olduğundan tam olarak saptanamasa da, Dünya genelinde kadın vikipedi yazarlarının %15, Türkiye’de ise %8-9 civarında olduğu düşünülüyor. Bu durum, vikipedideki içeriğin genellikle erkek gözünden yazılmasına ve kadınlar hakkındaki makalelerin çoğunlukla erkek maddeleri kadar kapsayıcı, detaylı ve geniş olmamasına yol açabiliyor.
Bu yüzden, dijital bilgi aktivizmine herkesi davet etsek de, kadınların katılımı biraz daha kritik. Bu duruma bir örnek olarak, Wikimedia Topluluğu Kullanıcı Grubu kurucu üyelerinden Başak Tosun şöyle bir örnek veriyor:
“İstanbul Devlet Senfoni Orkestrası’nın başkemancılığını yapmış olan Sait Semih Argeşo’nun Wikipedia maddesinde ‘Cemal Reşit Rey’in kız kardeşi olan Semine Hanım’la evlenmiştir. Semine Hanım keman sanatçısıdır’ ifadesi kullanılmıştı. Bunu ‘Semih Argeşo, İstanbul Şehir Orkestrası kemancılarından Semine Hanım ile evlenmiştir. Semine Hanım Cemal Reşit Rey’in kız kardeşidir’ olarak değiştirdim.” (BBC)
Dilimizde yazılmış makalelerin eksikliği, bir diğer önemli eşitlik problemi olan cinsiyet eşitsizliği ile birleşince ortaya dijital bilgi dünyasındaki görünürlüğü oldukça sınırlı kalan bir grup çıkıyor: Türk kadınları. İnternette bu eşitsizliğe dikkat çekildiği zaman gelen bazı yorumlar ise trajik. “kadınlar da yazsın, klavyelerini tutmuyoruz ya!” Kadınların günlük hayatta karşılaştığı bir başka cinsiyete dayalı eşitsizlik olan iş dağılımı eşitsizliğini hatırlarsak, kadınların gerçekten yoğun emek yüklerinden dolayı klavyesi tutuluyor olabilir diyebiliriz.
Kırmızılı Kadınlar
Bu eşitsizliklerle alakalı Wikimedia Topluluğu Kullanıcı Grubu üyeleri bazı “düzenleme maratonları” organize ediyor. Bunlardan women in red, dünyanın pek çok yerinde olduğu gibi Türkiye’de de kırmızlı kadınlar ismi ile yapılıyor. İsimdeki kırmızı, vikipedi standartlarına göre “kayda değer” (diğer maddelerde belirli bir sıklıkta geçen) olduğu halde henüz hakkında bir içerik oluşturulmamış isimlerin vikipedide kırmızı bir renk ile görünmesinden geliyor. Etkinliklerde bir araya gelen gönüllüler, bir araya gelip kadınlar hakkında vikipediye madde girişi yaparak, kadın maddelerini cinsiyet eşitliğine uygun şekilde düzenleyerek dijital bilgi ortamındaki kadın görünümüne katkıda bulunuyor.
Son yıllarda ‘Art and Feminism’ grubunun Vikipedi düzenleme organizasyonu, BBC 100 Kadın sezonu kapsamında düzenlenen ‘Vikipedi’yi ele geçirme operasyonu’ gibi başka topluluklar aracılığıyla da etkinlikler yapıldı. 2016 yılında BBC’nin düzenlediği etkinlikte Adalet ve Kalkınma Partisi’nin kurucularından Fatma Bostan Ünsal’ın , 2016 yılında yakılarak öldürülen trans kadın Hande Kader’in makalelerinin yazılması gibi çeşitli faaliyetlerle bulunuldu. Katılımcılar, ne yazık ki etkinliğin başka bir vikipedi kullanıcısı tarafından sabote edildiğini, maddelerin değiştirilmeye çalışıldığını ve başka dillerde halihazırda makalesi olduğu halde Türkçesi henüz yeni yazılan Hande Kader’in makalesinin “kayda değer olmamak” gerekçesi ile rapor edildiğini bildirdi.
Neler yapabiliriz?
Dijital bilginin dağılımdaki eşitsizlikler, görüldüğü gibi gerçek dünyadaki eşitsizliklerle birebir örtüşüyor. Dünyanın kuzeyi ve güneyi, doğusu ve batısı, kadın ve erkek…
Vikipedide yazmak için güvenilir internet siteleri, basılı kitaplar, akademik makaleler gibi iyi ikincil kaynaklar gerekiyor, ancak dijital bilgi dünyasında olduğu gibi akademik dünya, basılı literatür ve medya aynı eşitsizliğin etkisinde olduğundan, avantajlı bir grubun vikipedi sayfalarını geliştirmek ve dezavantajlı bir grubunkini geliştirmek aynı kolaylıkta olmuyor, bu döngü de aradaki uçurumu iyice keskin bir hale getiriyor. Bundan dolayı toplumsal hayatın tamamında eşitsizliklere karşı daha duyarlı olabilmek, iyi bir başlangıç noktası olabilir.
Türkiye’de iki yıldan uzun süren erişim engelinden sonra 2020’de erişimin kalkması ile Türkçe makale sayısının hızla artması, düzenleme maratonları, Wikimedia Topluluğu Kullanıcı Grubunun üniversitelerde öğrenci grupları ile çalışması gibi umut vaad edici çalışmalar sayesinde durum aslında çok da umutsuz görünmüyor. Bizler de dijital bilgi ortamının gücü ve toplumdaki kritikliği hakkında çevremizdeki insanlarla konuşabilir, organizasyonlara katılarak veya bireysel olarak bu dijital aktivizme katkı sağlayabilir, bu sayede de eşit temsile katkıda bulunabiliriz. Emek sahiplerinin emeklerini tarihe kaydedebilir ve interneti bilginin artık daha da kolay bulunduğu bir yere dönüştürebiliriz.
