yazı: Şevval Özbek Nevruz kelimesinin kökeni eski Farsçaya dayanır. 'Yeni' anlamındaki 'nava' ve 'gün ışığı' anlamındaki 'rəzaŋh' birleşerek oluşur. Anlamı 'yeni gün' ya da 'yeni gün ışığı'dır. Günümüzün Farsça'sında da hâlâ aynı anlamda kullanılır. Nevruz Bayramı, 'navruz', 'navrız', 'novrız', 'mevris', 'saban toy', 'ulusun ulu günü', 'cılgayak' gibi adlar ile de anılır. Nevruz diğer Türk devletlerinin …
yazı: Şevval Özbek
Nevruz kelimesinin kökeni eski Farsçaya dayanır. ‘Yeni’ anlamındaki ‘nava’ ve ‘gün ışığı’ anlamındaki ‘rəzaŋh’ birleşerek oluşur. Anlamı ‘yeni gün’ ya da ‘yeni gün ışığı’dır. Günümüzün Farsça’sında da hâlâ aynı anlamda kullanılır. Nevruz Bayramı, ‘navruz’, ‘navrız’, ‘novrız’, ‘mevris’, ‘saban toy’, ‘ulusun ulu günü’, ‘cılgayak’ gibi adlar ile de anılır. Nevruz diğer Türk devletlerinin ve topluluklarının da kutladığı bir bayramdır. Azerbaycan’da ‘Novruz’, Kazakistan’da ‘Nawrız Meyramı’, Kırgızistan’da ‘Nooruz’, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nde ‘Mart Dokuzu’, Kırım Türklerinde ‘Navrez’, Batı Trakya Türklerinde ‘Mevris’, Arnavutluk’ta ‘Sultan Nevruz’ olarak adlandırılır. Farsçada yazılışı ‘Nouruz’dur.
NEVRUZ NE ZAMANDIR?
Nevruz Bayramı, ilkbaharın ilk günü olan 21 Mart’ta kutlanır. Ayrıca, 21 martta ekinokstan kaynaklı gece ve gündüz birbirine eşittir. Çoğunlukla 21 Mart günü kutlanan Nevruz, çeşitli ülkelerde 22-23 Mart günlerinde de kutlanabiliyor. Ayrıca, 21 Mart günü; Afganistan, Arnavutluk, Hindistan, İran, Kazakistan, Türkmenistan ve Türkiye gibi pek çok ülkenin talebi ile 2010 yılından itibaren Birleşmiş Milletler tarafından resmi olarak ‘Uluslararası Nevruz Günü’ olarak kutlanıyor.
NEVRUZ NERELERDE KUTLANIYOR?
Orta Asya ile Balkanlar arasındaki coğrafyada yer alan ülkelerde ilkbaharın habercisi Nevruz Bayramı kutlanır. Özellikle Türk devletlerinde ve Türk geleneklerini sürdüren toplumlarda Nevruz gelenekleri yaşatılıyor. Ayrıca İslamiyet ile bağı olmayan Nevruz’un İran’da da önem verilir ve şenlik olarak kutlanır. Ancak, Nevruz’dan yazılı olarak ilk kez 2. yüzyılda Pers kaynaklarında bahsedilir. Anadolu ve Orta Asya Türk halklarında da Göktürklerin Ergenekon’dan çıkışı anlamıyla ve baharın gelişi olarak kutlanır.
NEVRUZ BAYRAMI’NDA NE YAPILIR?
Nevruz Bayramının 7 aşaması vardır. Bunlar:
Kötü söz orucu
Çevre temizliği ve alav alav
Ölü bayramı
Yaşlı ve hastaları ziyaret
Çocuk günü
Gençlik günü
Yeddi levin’dir.
Bayramdan 2 hafta öncesinde insanlar kötü söz orucu tutar ve kötü söz bu süreçte günah sayılır. Ayrıca, küslerin barışması gerektiğini vurgular. Kimi inanışlarda yeni senenin başladığı o güne günahlarından arınmış girmek isteyenler ateşten atlıyor. Yıkanmak ve sudan atlamak da arınmak için yapılan adetler arasında bulunuyor. Ateş ve sudan atlamak tüm Nevruz kutlamalarındaki ortak unsurlardan biri olarak dikkati çekiyor. Ayrıca Nevruz Bayramı’na özel kurulan ve 7 çeşit yemeğin bulunduğu ‘Nevruz Sofrası’na toplu halde oturuluyor. Yılın bolluk ve bereketle geçmesi için kurulan zengin sofrada, herkes her yemekten yiyerek, senenin o rahatlıkta geçmesini diliyor.
NEVRUZ RİTÜELLERİ
Nevruz’un ateşe yüklediği anlam bir hayli fazla. Üzerinden atlanan ateş ile, ileri görüşlülüğü, iyiliği ve arınmanın kendilerine geçmesi istenir. Bir diğer inanışa göre de her yıl yaktıkları büyük ateşle kötülüğü kovarlardı. Günümüzde de ateş yakılarak kötülüklerin uzaklaşması ümit ediliyor. İran’da Nevruz yeni yılın başlangıcı olarak da görülür. Nevruz akşamında tüm ailenin toplandığı masada her biri ayrı anlamlar taşıyan ve S harfiyle başlayan 7 gıda maddesinin bulunması ise şart. Masadaki buğday ekini, aromalı bitkiler, kuruyemişler ve sirke gibi malzemelerin hepsinin yeni yıla dair sağlık, zenginlik, mutluluk gibi dilekler taşıyan ayrı bir anlamı bulunuyor. Örneğin, Farsçada sarımsak anlamına gelen ‘sir’ hastalıktan ve kötülüklerden korunmayı temsil ederken sirke (serkeh) uzun ömür ve sabrı temsil ediyor. Yiyeceklerin yanı sıra masaya kişilerin kendi dileklerine göre farklı objeler de konulabiliyor. Eğitim ve aydınlanma için şiir kitapları ya da Kur’an- Kerim koyma da oldukça yaygın bir adet.
