yazı: Kerem Ateş Hayatımızda sıradanlık kazanmış eylemlerimiz ve söylemlerimiz üzerine çok düşünmeyiz. Mesela Efesli Heraklitos’un “Aynı nehire iki defa girilmez” sözünü duyarız ve her şeyin değişim halinde olduğuna kanaat getirip yaşamımıza devam ederiz. Ancak Elealı Zeno olarak bilinen bir filozof, neredeyse bir yasa olarak kabul edilen bu değişim ilkesinin tam zıddını iddia ederek “Hiçbir şey …
yazı: Kerem Ateş
Hayatımızda sıradanlık kazanmış eylemlerimiz ve söylemlerimiz üzerine çok düşünmeyiz. Mesela Efesli Heraklitos’un “Aynı nehire iki defa girilmez” sözünü duyarız ve her şeyin değişim halinde olduğuna kanaat getirip yaşamımıza devam ederiz. Ancak Elealı Zeno olarak bilinen bir filozof, neredeyse bir yasa olarak kabul edilen bu değişim ilkesinin tam zıddını iddia ederek “Hiçbir şey değişmez ve hatta hareket etmez. Bir andan ötekine konumunu değiştirir” demiştir ve iddiasını destekleyecek nitelikte birkaç paradoks ortaya koymuştur.
Ok paradoksu
Zeno’nun en ünlü paradokslarından biri olan ok paradoksu şu şekildedir: Bir okçu bir hedef tahtasına okunu atar. Biz bu okun hedef tahtasıyla okçu arasındaki mesafeyi gidip oraya saplandığını görürüz. Ama bu gidişatın her anını yakalayıp zihnimizde bu anları ayırırsak ok aslında hiçbir anda hareket etmiyordur. Yani ok anları birleştirdiğimizde hareket kavramına kavuşur. Daha kolay anlatmak gerekirse atılmış bir okun havada fotoğrafını çektiğimizi farz edelim. Bu fotoğraf bir anın yakalanmasıdır ve bu anda ok havada durmaktadır, yani hareket etmemektedir. Bir sonraki anın fotoğrafını çekersek görürüz ki ok daha ilerdedir, ama bu okun sadece bir doğrultuda konum değiştirdiğini kanıtlar yani hala hareket ettiği konusunda kesin bir yargıya varamayız. Gözlerimiz ise bütün bu anları birleştirip bize bir hareket algısı yaratır.
Koşucu paradoksu
Bilindik bir diğer paradoksu ise bir koşucunun başlangıçtan bitiş noktasında ulaşmasıyla ilgilidir. Bu koşucu yolun yarısına vardıktan sonra önceden gitmiş olduğu mesafenin yarısını gitmek durumundadır. Başlangıca A ve bitişe B dersek, A-B yolunun yarısını gittikten sonra bu yolun yarısını, yani çeyreğini gider. Sonra çeyreğin yarısını gider ve bu böyle devam eder. Buradaki soru bu koşucu yolun sonuna varabilecek midir? Gittiği mesafenin sürekli olarak yarısını gittiğinden dolayı bitiş noktasına neredeyse varmış gibi gözükse de hedefine hiçbir zaman ulaşamayacaktır. Ama Zeno’ya göre, koşucunun gitmesi gereken mesafe o kadar kısalacaktır ki onu varmış kabul etmemiz gerekecektir. Bu en küçük mesafenin yarısı yoktur. Bundan dolayı bu en küçük mesafeye ulaşıldığında koşucu “hareket” etmeyi bırakarak olduğu son konumdan B noktasına “konum değiştirerek” varmış olur.
En küçük büyüklük: Planck uzunluğu
Bilim insanı Max Planck 20. Yüzyılda yarıya bölünemeyecek kadar küçük bir uzunluğun varlığını ortaya atmıştır ve buna Planck uzunluğu demiştir. Planck uzunluğu 10 üzeri eksi 35 metredir ve bundan daha kısa bir uzunluğa ulaşılması mümkün gözükmemektedir.
Bu bilgilerden yola çıkarak hareket halinin en kısa mesafesinin Planck uzunluğu olduğunu öne sürebiliriz. Zeno’nun paradokslarını da Planck uzunluğu düşüncesiyle kurcaladığımızda onları anlaması ve onlardan çıkarımlara varmak daha kolay oluyor. Maddeler aslında düşündüğümüz ya da sandığımız gibi akışkan
hareket etmek yerine Planck uzunluğu mesafesinde konum değiştiriyorlar fikrine varabiliriz. Yani bir bakıma ışınlanıyorlar demek bile mümkün.
Elealı Zeno ve Max Planck Kimdir?
Elealı Zeno, Parmenides tarafından kurulmuş Eleactic düşünüşündendir. Aristo onun “dialektiğin kurucusu” olduğunu söylemiştir. En çok paradokslarıyla bilinir ve günümüze değin gizemlerini korumuşlardır. Milattan önce 495’te İtalya’da bulunan Elea’da doğup 435’te orada gözlerini yummuştur.
Max Planck’ın tam ismi Max Karl Ernst Ludwig Planck’tır. Teorik fizikte en büyük isimlerdendir ve alanında Nobel Ödülü almıştır. Atom ve atom altı parçacıklarla ilgili olan Kuantum Fiziğinin babası olarak kabul edilir. 1858’de Almanya Kiel’de doğup 1947’de Gottingen’de hayata veda etmiştir.
Kaynakça
https://en.m.wikipedia.org/wiki/Zeno_of_Elea https://www.britannica.com/biography/Zeno-of-Elea
https://plato.stanford.edu/entries/paradox-zeno/ https://iep.utm.edu/zenos-paradoxes/
